Tembang Macapat

MEMAHAMI GEGURITAN

GEGURITAN

Ø  Geguritan menika saking tembung gurit ingkang tegesipun seratan. Geguritan menika salah satunggaling asil kabudayan Jawi modern. Sinten kemawon saged ndamel geguritan. Nganggit geguritan menika saged ngandharaken pengalaman pribadi utawi gambaran kawontenan ing masarakat, utawi pagesanganipun tiyang ing alam donya miturut jamanipun.

Ø  Geguritan minangka salah satunggalipun puisi jawa modern ingkang panyeratanipun boten ngginakaken aturan (bebas).

Ø  Panyeratanipun tanpa kaiket aturan guru lagu, guru gatra menapa ugi guru wilangan. Nggambaraken pengalaman pribadhi, pagesanganipun tiyang menapa ugi kahananipun jaman.
Geguritan wujudipun langkung mardika tinimbang tembang. Nganggit geguritan boten prelu ngginakaken paugeran ingkang gumathok kados wonten ing tembang, pramila geguritan saged dipunwastani puisi bebas.

Ø  Ingkang kedah dipungatosaken nalika maos geguritan (4W) inggih menika :

Wicara: pocapan cetha, leres, jelas, tegas, boten bindheng, boten blero.
Wirama: minggah mandhapipun swanten, lirih saha seronipun swanten (irama)
Wirasa: ngraosaken salebeting manah ing geguritan (susah, semangat, nelangsa)
Wiraga: ekspresi/ patrap (sikep, obahipun badan, lan pasemon (rai).

Ø  Tuladha Geguritan

Jaman
(Déning Muhammad Yamin)

Jaman gègèr aku ngungsi ketèwèr-tèwèr
ndhelik sor ngèmpèr
ngerti-ngerti ketiban gèntèr
alah bapak balung saté
uripku ijèn-ijènan
nong-ning, nong nèng, nong ning, nèng nung

Rekasane urip jaman gègèr
ati ora jenjem mangan ora tentrem
turu ora bisa merem
pating jledhor bedhil mriyem
oh, Paiyem..Paiyem, bojoku sing mati kaliren
bubar nglairké anak wadon nalika perang ramé
mula bocah wadon mau dakjenengaké “Ramé”

Oh, Ramé Ramé kowé sakiki wis genti duwé
anak cacah lima semega-semega
urip jaman merdika enaké apa-apa ana
kliwat édan dadi brandhalan
ombèn-ombèn, mabuk-mabukan
tan ngerti bedhahing kamardikan

Aku tumbaling putuku
lelabuhan jebul aji watu
saiki jaman maju
apa-apa kolu
jaman mau wong urip sarwa kesusu
mlebu metu nèng hotel nyandhing wong ayu
lah bapak ra ngerti saru
sing nèng ngomah padha padu

Damèn-damèn, pari-pari
biyèn-biyèn, saiki-saiki
o, slamet-slamet
jamané bundhet ruwet
ora eling labuh labet

“E, Bocah-bocah… jaman rongèwu nèng ngarepmu. Mangsa borong, nèng pundhakmu jaman dadi abang biru.
Aku ora ngaru siku, wis, simbah turu.”

(Pengilon, Antologi Geguritan FKY)

1)    Gègèr           : oreg rame, ana perang     

2)    Jenjem          : ayem lan tentrem (ora kakean pikir)

3)    Lelabuhan      : jasa, kabecika

4)    Damen                   : wit pari (garing)

5)    labuh labet    : gawe jasa sarana melu nandhang lara lapa

Tugas 1

Kawaosa geguritan ing ngandhap menika kanthi permati lajeng kawangsulana pitakenanipun kanthi migunakaken tata basa Jawa krama ingkang leres!

Lali, Ora Kelingan

Dening : Alvi purwanti (XE, 2013)

Lali, lali, lali...

Saiki nalikane jaman edan

Akeh wong kang padha ra kelingan

Ora tuwa, ora nom-noman

Wis padha ora eling aturan

Geger...r...!!!

Aturan kang biyen diuri-uri

Aturan kang biyen dadi panutan sing diajeni

Ananging,

Saiki wis lekas mati ora mandi

Wis lekas ilang saka bumi pertiwi

Hhhemmm..

Akeh wong kang padha tumindak sakarepe dhewe

Tumindak kang sepele, agawe perkara gedhe

Sing penting mung seneng kang dirasake

Ora padha mikirke kedadean sabanjure

Wiss..s

Lathine wis padha ora dijaga

Busana katon ora prasaja

Tindak tanduke agawe sepeting netra

Wong jaman saiki padha angel ditata

Sawangen..n!

Tumindake nom-noman edan

Sing lanang padha tindhikan

Sing wadon padha rokokan

Seneng mabuk lan kebut-kebutan

Bebasan kriwikan dadi grojogan

Perkara cilik dadi tawuran

Oalaah, nyebyta, nyebut!

Ora mung waton ngebut

Ananging atine wis katutup kabut

Rumangsa ampuh yen agawe ribut

Bocah-bocah kang seneng agawe perkara

Ora eling marang tata krama

Ora eling yen wong tuwa atine lara

Wangun yen rama, biyung, ngelus dhadha

Wis, uwis cukup kuwi wae

Sing uwis yo ben dijarke

Sing durung aja nganti kesandhung

Aja kajiret, aja kesrimpung

Sumber: 
Ernawati, Dwi.2013. Modul pembelajaran bahasa Jawa SMA N 1 Wates.Yogyakarta: Dinas Pendidikan Kulon Progo. 

1)    Menapa tegesipun tembung:

a)    Panutan

b)   Prasaja

c)    Sepeting netra

d)    Dijarke

e)    Mandi

2)    Kagancarna geguritan ing nginggil menika kanthi pangolahing ukara panjenengan kiyambak!

3)    Kasebatna tiga piwulang ingkang saged dipunpikantuk saking geguritan ing nginggil menika!

4)    Kaandharna pamanggihipun panjenengan ngengingi gegayutan antawisipun isi geguritan ing nginggil menika kaliyan kahanan ing sakiwatengenipun panjenengan!

5)    Kasebatna kaluwihan geguritan ing nginggil menika menawi dipuntingali saking aspek tembung-tembung saha ukaranipun!