Tembang Macapat

Sesorah

Nagari Indonesia kadadosan saking maewu-ewu pulo saha maneka warni kabudayan. Kawontenan ingkang mekaten menika njalari tuwuhing tatacara ingkang mawarni-warni. Tatacara mujudaken peranganing warisanipun para leluhur ingkang perlu dipunpepetri sarta dipunlestantunaken. Kanthi nindakaken tatacara kados ingkang dipunlampahi dening para sepuh ing jaman rumiyin ateges sampun tumut ngleluri kabudayaning bangsa. Kanthi punika kapanggalih perlu wontenipun wewaton sawatawis minangka panglimbang saha ancer-ancer amrih lampahing upacara saged tumata sae tuwin rancag. Ing adat sabenipun, masyarakat Jawa ngresaya dhateng tiyang ingkang kaanggep nggadhahi kawasisan ing bab olah basa tuwin sastra supados ndherekaken lampahing upacara ngantos paripurna ingkang asring sinebat panata laksana, paniti laksana, utawi panatacara.

Sesorah utawi pidhato limrah sinebat medhar sabda inggih menika nglairaken gagasan, pamanggih, utawi osiking manah sarana lisan ing sangajenging tiyang kathah. Menawi mekaten sawenehing tiyang ingkang kapatah dados panata titi laksana utawi paniti laksana menika ugi kalebet ewoning tiyang sesorah, ananging beda jejibahan. Pidhato utawi wicantenan ing sangajengipun tiyang kathah menika boten gampil, pramila kedah dipunsamektakaken sangunipun saha asring dipungladhi utawi dipunlatih. Kanthi mekaten, jinisipun pidhato utawi sesorah saged kabedakaken dados warni sekawan, inggih menika:

1.  Sesorah kanthi cara apalan

Sesorah menika dipunayahi kanthi damel seratan teks pidhato langkung rumiyin lajeng  dipun-apalaken tembung-tembungipun ngantos ukaranipun persis kaliyan teks kala wau. Dados, ayahanipun boten mawi pamanggih-pamanggih enggal amargi sampun kapurba dening teks (cathetan). Adhakanipun, menawi apalanipun wonten ingkang supe, lajeng saged ndadosaken supe sanesipun. Pramila cara menika asring dipunginakaken dening lare-lare ingkang nembe gladhen utawi ajar.

2.  Sesorah kanthi cara maos naskah utawi teks

Sesorah kanthi maos naskah utawi teks menika juru pamedhar sabda saestu mbekta naskah pidhato lajeng dipunwaos sawetahipun, boten dipun-apalaken. Sesorah kanthi cara menika gadhah ancas supados boten mlenceng saking tujuwan sakawit, boten klentu saha wekdalipun winates.

3.  Sesorah kanthi cara dadakan utawi impromptu

Sesorah cara dadakan menika cara pidhato ingkang boten kanyana-nyana saderengipun. Menawi satunggaling paraga badhe dipun-aturi ngayahi pidhato kanthi dadakan ing sawijining acara mila lajeng dipun-aturi pidhato ngaten kemawon. Mila, piyantun ingkang kapiji kedah ingkang sampun bêkèn lan padatan kersa medhar sabda. Sangunipun cara sesorah dadakan menika kedah trampil ing pamicara saha kathah pengalaman lan seserepan.

4.  Sesorah kanthi cara ekstemporan

Sesorah cara ekstemporan inggih menika juru pamedhar sabda ngasta cathetan alit minangka gaman utawi pangemut-emut urutaning ingkang badhe dipunngendikakaken. Cathetan wau namung wos-wos utawi garis ageng babagan ingkang badhe dipun-aturaken. Ing salajengipun salebeting sesorah dipunrembakakaken kanthi pamanggih-pamanggih enggal ingkang salaras kaliyan swasana utawi keperluan.

Sesorah, miturut isi lan basanipun, gadhah sipat-sipat: ringkes lan prasaja, basanipun rowa lan rinengga, populer, ilmiah, mligi utawi umum.

Kejawi punika, nalika nindakaken sesorah sawijining paraga kedah anggadhahi sangu utawi syarat:

1.   Patrap utawi sikep

Patrap utawi sikep rikala sesorah kedah nedahaken tata krami utawi trapsila, inggih menika solah bawa utawi tindak-tanduk ingkang prasaja, menapa wontenipun, boten dipundamel-damel. Mimik utawi ewahing pasuryan katingal sumringah anengsemaken amargi swasananipun swasana remen. Ebahing perangan badan ugi kaginakaken kangge nambahi gesanging pangandikan, upaminipun: njlentrehaken kanthi raos semangat makantar-kantar tamtu kemawon astanipun juru pamedhar sabda ngetingalaken raos semangat upaminipun kanthi ngepel asta. Ing upacara pangrukti layon sasaged-saged ngetingalaken raos sedhih utawi ndherek ngraosaken duhkita.

2.   Busana lan ngadi sarira

Nalika nindakaken ayahan sesorah, busananipun lan ngadi sariranipun pamedhar sabda kedah dipunlarasaken kaliyan kawontenan. Menika jumbuh kaliyan paribasan “ajining sarira saking busana”. Liripun, ing salebeting pasamuan sampun ngantos karana busana ingkang boten trep (‘norak’) ndadosaken asor prabawanipun; uger saweg dados punjering kawigatosan tumraping para rawuh.

3.   Basa lan sastra

Basa menika minangka pirantos utawi sarana lelantaran, sesambetan, utawi lung- tinampen kaliyan para tamu ingkang mirengaken. Mila, basanipun boten basa dakik-dakik, ingkang tetembunganipun boten dipunmangertosi ing akathah. Salajengipun, basa ingkang gampil dipuntampi utawi basa komunikatif tuwin trep utawi pas ing panganggenipun kedah migatosaken:

a.    sinten ingkang gineman

b.    sinten ingkang dipunajak gineman

c.    sinten ingkang dipunginemaken

d.    swasana nalikanipun gineman

e.    sami mangertosi ingkang dipunginem.

Dados, kirang trep menawi anggenipun nindakaken sesorah mligi ngginakaken basa apalan, langkung sae mangertosi kabetahan saha swasana nalikanipun saweg pangandikan, saged mulur mungkret ngengeti swasana, wekdal, lan kabetahanipun.

(Kabesut sakingTuntunan Sesorah saha Paniti Laksana dening Drs. Sutardi Atmasandjaja, kanthi ewah-ewahan sawetawis)

Sipat-Sipating Sesorah miturut Ancas utawi Tujuan:

1.    Sesorah pambagyaharja

2.    Sesorah mamitaken jenazah

3.    Sesorah ngarahaken sawijining bab ing pakempalan

4.    Sesorah ngresmekaken (madegipun papan pangibadahan, tetenger, lsp.)

5.    Sesorah pamedhar sabda

6.    Sesorah palapuran (ing pakempalan, organisasi koperasi, lsp.)

Sipat-Sipating Sesorah miturut Isi lan Basa:

1.    Sesorah ringkes lan prasaja

2.    Sesorah rowa lan rinengga

3.    Sesorah popular

4.    Sesorah ilmiah

5.    Sesorah mligi utawi umum

Cengkorongan Medhar Sabda:

1.    Salam pambuka

2.    Atur kasugengan, kairing atur panuwun

3.    Atur puji syukur dhateng Gusti Allah

4.    Wedharing gati utawi wosing medhar sabdha (isining sesorah)

5.    Atur nyuwun pangapunten (tumrap ingkang kagungan karsa)

6.    Panutuping atur/ salam

Tuladha Teks Sesorah:

          Sesorah Perpisahan Saking Wakil Kelas XII

Assalamualaikaum Wr. Wb.

Kawilujengan saha kabagaswarasan mugya tansah kajiwa kasarira dhumateng panjenengan sedaya dalasan kula.

Ingkang satuhu kinurmatan, Kepala Dinas Pendidikan dan Olah Raga Kabupaten Sleman, Kepala SMA Negeri  11 Sembada, Muspika kecamatan Sembada, Bapak/ibu para rawuh dalasan kanca-kanca ingkang bagya mulya.

Saderengipun sumangga kula dherekaken monjukaken puja-puji syukur wonten ngarsa dalem Allah SWT ingkang sampun paring kanikmatan saha rahmat, satemah ing wekdal menika kula panjenengan saged kempal ing papan kalenggahan menika saperlu hangrawuhi adicara wisuda purna siswa saha tutup tahun palajaran 2012/2013 kanthi pinayungan bagas waras nir ing rubeda.

Bapak ibu para rawuh ingkang dahat kinurmatan,

Boten karaos bilih kula sakanca sampun tigang warsa dangunipun ngangsu kawruh wonten ing SMA Negeri 11 Sembada ingkang kinasih menika. Salajengipun ing kalodhangan menika, kepareng kula minangkani sesulihipun kanca-kanca kelas XII badhe ngaturaken tetembungan saking telenging manah, sadangunipun kula sakanca ngangsu kawruh wonten ing SMA Negeri 11 Sembada menika.

1.   Kula sakanca ngaturaken agunging panuwun kanthi ikhlasing manah dhumateng bapak Kepala sekolah, minangka manggalaning pra Dwija SMA Negeri 1 Sembada, bapak saha ibu dwija dalasan karyawan SMA Negeri 11 Sembada ingkang sampun kersa nggula-wenthah kula sakanca kanthi raos sih katresnan, kacihna kanthi panggula-wentah kados ing kawah candradimuka menika kula sakanca saged nglampahi Ujian Nasioanal saha Ujian Sekolah kanthi sae.

2.   Kula sakanca ngaturaken agunging samudra pangaksami dhumateng bapak Kepala Sekolah, bapak ibu dwija saha karyawan SMA Negeri 11 Sembada mbok bilih sadangunipun kula sakanca dipungula-wenthah ing kawah candradimuka menika kathah kalepatan arupi atur ingkang boten mranani, trapsila ingkang boten tata, lan saweneh kawontenan ingkang boten mantesi, saestu sepisan malih kanthi andhap asoring manah kula sakanca nyuwun lumunturing sih pangaksama.

3.   Kula sakanca ugi nyuwun tambahing donga pangestu saking bapak ibu dwija dalah karyawan saha rayi kula ingkang samenika lenggah wonten ing kelas sedasa saha sewelas. Mugi-mugi kula sakanca saged nglajengaken wonten pawiyatan ingkang langkung inggil malih saha saged nggayuh gegayuhan ingkang dados pangimpen kula sakanca. Amin.

Ing wusana, kanthi tulusing manah kula sakanca namung saged ndherek dedonga mugi-mugi SMA Negeri 11 Sembada langkung misuwur saha dados pawiyatan ingkang migunani dhumateng bebrayan ageng ing tlatah Ngayoyakarta. Amin.

Cekap semanten atur kula, mbok bilih wonten klenta-klentunipun atur awit saking kiranging seserepan kula ngengingi basa, sastra saha subasita, kula nyuwun sih samudra pangaksami. Nuwun.

Wassalamualaikaum Wr. Wb.

Sesorah  Perpisahan Murid saking Wakil Kelas 1-2

Assalamu’alaikum, wr.wb.

Kawilujengan saha kabagaswarasan mugya tansah kajiwa kasarira dhumateng panjenengan sedaya dalasan kula.

Bapak/Ibu Kepala Sekolah ingkang satuhu kula bekteni, Bapak/Ibu guru ingkang satuhu kinurmatan, kadang kula sepuh kelas tiga ingkang kula tresnani, saha para lenggah ingkang satuhu bagya mulya. Purwakaning atur sumangga tansah ngaturaken puja miwah puji syukur dhumateng Gusti ingkang Maha Agung ingkang sampun paring kanugrahan, rahmat, sarta hidayahipun dhumateng panjenengan sedaya dalasan kula, satemah ing kalenggahan menika kula lan panjenengan sedaya saged kempal kanthi pinayungan karaharjan lan kabagaswaran.

Kadang kula kelas tiga ingkang kula tresnani, ingkang sekedhap malih badhe nilaraken bangkuning pawiyatan SMA Negeri 11 Sembada punika. Saestunipun awrat, kula minangka wakilipun kelas setunggal saha kelas kalih ngaturaken panampi atur pepisahan saking kadang kelas tiga, awit para kadang kelas tiga sampun kula anggep sadherek piyambak ingkang sapunika badhe nilaraken pawiyatan ingkang kula panjenengan tresnani. Nanging kados pundi malih, kados ingkang sampun dipun-ngendikakaken wakil kadang kelas tiga, bilih wonten pepanggihan tamtu badhe wonten pepisahan. Jer kula panjenengan sami namung manungsa limrah boten kuwawi nyelaki pepesthening Gusti ingkang Maha Agung.

Kadang kula kelas tiga ingkang satuhu kinurmatan,

Kula minangka wakil saking kelas kalih saha kelas satunggal ngaturaken agunging panuwun dene para kadang kelas tiga sampun ikhlas paring pitedah saha bimbingan ingkang ageng paedahipun. Kula boten saged atur lelintu punapa-punapa, kejawi namung atur puja-pudyastuti wonten ngarsaning pangeran mugi sadaya amal kasaenan panjenengan pikantuk lelintu ingkang murwat saking Gusti ingkang Maha Agung. Ugi  kula namung saged memuji, mugya ingkang anggadhahi penggalih nglajengaken wonten ing pawiyatan sageda katampi, lan ingkang badhe langsung nyambut damel sageda tumunten pikantuk padamelan ingkang trep kaliyan ilmu ingkang sampun kaudi wonten ing bangkuning pawiyatan punika.

Para lenggah ingkang kinurmatan,

Cekap samanten atur panampi pamitan punika, menawi wonten kiranging atur kaladuking wicanten, kula tansah nyuwun agunging samodra pangaksami.

Akhirul kalam, Wassalamu’alaikum wr.wb.    

(kapethik saking mapinten-pinten sumber kanthi ewah-ewahan sawetawis)